آفلاتوکسین در صنعت طیور

تشخيص دقيق آفلاتوكسين و ديگر مايکوتوکسينها ي جيره طيور و آبزيان در آزمايشگاه تخصصی ويرومد

مقدمه:

آفلاتوكسينها فرآورده هاي سمی، سرطان زا هستند كه بوسيله بعضي از قارچها مثل آسپرژيلوس فلاووس و آسپرژيلوس پارازيتيكوس توليد و باعث آلودگی شديد منابع غذايی می شوند. آفلاتوكسينها شناخته شده ترين و با اهميت ترين مايكوتوكسينها هستند كه بر روي آن تحقيقات بسياري انجام شده است. تاكنون ارتباط آفلاتوكسين با چندين بيماري در انسان، دام و طيور ثابت شده كه مي تواند منجر به مرگ نيز گردد. مسموميت ناشي از حضور آفلاتوكسين در جيره غذايي (aflatoxicosis) و نيز سرطان با منشاء آفلاتوكسين (carcinogenic effect) از مهمترين بيماري هاي شناخته شده در اين زمينه هستند.

توليد آفلاتوكسين در غلات شامل ذرت، برنج، گندم، کنجد، ارزن، بادام زمينی، لوبيا، کاکائو، ادويه جات و ديگر مواد غذايي به چند عامل محيطي از قبيل شرايط مناسب براي رشد قارچ ( رطوبت بيش از 15% و دمای 21 تا 37 درجه سانتيگراد)، ميزان آلودگي قارچي در منطقه، روش كشت، برداشت، نگهداري، فرآوري، بسته بندي و حمل و نقل ارتباط دارد. در غلات معمولا عدم رعايت شرايط استاندارد پس از برداشت محصول هنگام نگهداري و انبار نمودن منجر به رشد قارچ و توليد سم آفلاتوكسين مي گردد. به طور کلی سموم آفلاتوكسين به چهار گروه اصلي B1, B2, G1, G2, تقسيم می شوند.

در صورتي كه نشخواركنندگان مواد غذايي آلوده به آفلاتوكسين را مصرف نمايند در سيستم گوارشي دو نوع سم آفلاتوكسين ديگر به نام M1, M2 را توليد مي نمايند كه بسيار سمي و سرطانزا است كه براي اولين بار در شير گاو شناسايي شده است. آفلاتوکسين B1 شايعترين و سمی ترين نوع آفلاتوکسين است. انسان، دام و طيور نسبت به مقادير بسيار کم آفلاتوکسين در حد قسمت در بيليون parts per billion (ppb) حساس می باشند.

آفلاتوكسين و عوارض بهداشتي و اقتصادي آن در جيره دام و طيور

سم آفلاتوکسين در صنعت پرورش طيور باعث مشكلات درماني و تغذيه اي معتنابهي مي شود كه نهايتا سبب بروز خسارات اقتصادی فراوان به اين صنعت می گردد. برخي از عوارض وجود آفلاتوکسين در جيره غذايي عارتند از: کاهش وزن، بي اشتهايي، کاهش توليد تخم، خونريزی داخلي، كاهش جوجه درآوري به علت مسموميت جنين، ضعف سيستم ايمني و افزايش آسيب پذيری نسبت به انواع استرسهای محيطی و ميکروبی كه بر حسب ميزان آلودگي سم در جيره طيور عوارض فوق تغيير مي نمايد.

علاوه بر اين آفلاتوکسين به دليل کاهش دادن فعاليت آنزيمهای ضروری جهت هضم نشاسته، پروتئين، چربی سبب سوء جذب مواد غذايي می گردد بطوري كه ضريب جذب مواد غذايي بطور معني دار كاهش مي يابد. مرغهای تخمگذار در مقايسه با طيور گوشتي نسبت به سم آفلاتوكسين از مقاومت بيشتری برخوردار هستند ولي تاثير سم آفلاتوكسين در كاهش توليد تخم برقرار خواهد بود. در خصوص مرغهاي مادر چنانکه ميزان آفلاتوکسين در جيره غذايي مرغهای مادر بيش از ppb 50 باشد علاوه بر موارد فوق الذكر از يكطرف باعث سرکوب سيستم ايمنی در نتيجه ضعف عمومي مرغ مي شود و از طرف ديگر سم وارد کيسه زرده شده ضمن كاهش جوجه درآوري مصرف خوراكي تخم مرغها نيز برای انسان خطرناک خواهد بود.

حد مجاز آفلاتوکسين با توجه به نوع ماده مورد استفاده و ميزان مصرف آن در جيره غذايي طيور تعيين مي گردد. ميزان مجاز سم آفلاتوكسين در جيره غذايي طيور در استاندارد ملي ايران، استاندارد اروپا (EU) و نيز حد استاندارد تعيين شده آن در امريكا بوسيله FDA در جداول زير آمده است.

جدول 1- حد مجاز آفلاتوکسين در جيره طيور طبق استاندارد ملي ايران

جدول 2- حد استاندارد آفلاتوکسين در جيره  طيور تعيين شده توسط EU

جدول 3- حد مجاز آفلاتوكسين تعيين شده توسط FDA در جيره  طيور بدون در نظر گرفتن نوع ماده غذايی

تشخيص آفلاتوکسين در جيره دام، طيور و آبزيان

آزمايشگاه تخصصی ويرومد با بيش از 25 سال سابقه و با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مايع با کارآيي بالا (HPLC) و پرسنل متخصص آزمايشات انواع آفلاتوکسين و ديگر مايکوتوکسينها را انجام مي دهد. از آنجا که انجام آزمون با روش HPLC نياز به زمان و هزينه بيشتر در مقايسه با آزمون با روش اليزا و روش استريپهای راپيد تست دارد ولی با توجه به اهميت دقت و صحت در انجام آزمون، در تمامی استانداردهای ملی و بين المللی روش HPLC به عنوان روش استاندارد و مورد تاييد برای انجام آزمون آفلا توکسين و ديگر مايکوتوکسينها مورد سفارش و تاکيد قرار گرفته است.

راههاي پيشگيري از خسارات بهداشتي و اقتصادي آلودگي جيره غذايي طيور به سم آفلاتوكسين

در صورتي كه نهاده هاي اوليه جيره غذايي طيور به آفلاتوكسين آلوده باشند براي جلوگيري از خسارات اقتصادي توجه به نکات زير و رعايت آن ضروری می باشد:

1- تعييين ميزان دقيق آفلاتوکسين در غله

در اين خصوص لازم است ميزان افلاتوكسين در نهاده هاي جيره يا جيره غذايي كامل با روشهاي دقيق و حساس كمي همچون استفاده از سيستم پيشرفته كروماتوگرافي مايع (HPLC) بطور دقيق بر اساس (ppb) تعيين گردد.

2- تعيين سن و نوع طيور مورد تغذيه:

جوجه هاي پرورشي گوشتي به علت رشد سريع نسبت به سم حساستر هستند. مرغهاي تخمگذار، مرغابی، بوقلمون، حساسيت کمتری نسبت به آفلاتوکسين نشان می دهند. با تعيين ميزان دقيق سم موجود در ماده اوليه يا جيره غذايي و نيز با در نظر گرفتن نوع و سن طيور در برخي شرايط مي توان با تيمار كردن خوراك آلوده اثر سم را تا حد زيادي كاهش داد. برخي از موارد تيمار به شرح زير مي باشد.

مخلوط کردن جيره آلوده به آفلاتوکسين با جيره فاقد اين سم می باشد. مثلا در صورتيکه جيره واجد ppb100 آفلاتوکسين باشد به وسيله فرمول زير می توان با استفاده از خوراک فاقد سم ميزان آفلاتوکسين را به ppb 20 تقليل داد 4 = (0 – 20÷ ( (20 – 100). بنابراين به جيره دارای ppb100 سم آفلاتوكسين بايد به ميزان 4 برابر، جيره فاقد سم اضافه کرد تا نهايتا ميزان سم در جيره به ppb 20 تقليل يابد. حال در صورتيکه محصول دوم كه اضافه مي كنيم واجد ppb10 سم باشد بايد 2 برابر بيشتر از محصول دوم به آن افزوده شود: 8 = (10 – 20 ÷ ( ( 20 – 100 ) جهت تيمار خوراک آلوده به آفلاتوکسين استراتژی های ديگري نيز بکار ميرود.

براي مثال: افزودن مواد غير غذايي به نسبت 5/0 % به غلات مثل خاک های زئوليت و آلومينيوسيليکاتها اينگونه ترکيبات جذب آفلاتوکسين را در دستگاه گوارشی حيوانات کاهش می دهد. راه ديگر ديگر سم زدايي غلات بوسيله گاز آمونياانهيدروس می باشد. آمونياک به صورت گاز مايع با مولکول آفلاتوکسين ترکيب و خاصيت سم زدايي آنرا از بين می برد. استفاده از آمونياک برای سم زدايي خطری برای احشام و طيور ندارد اما طيور ممکن است بدليل بوی آمونياک از مصرف جيره امتناع نمايند. ذکر اين نکته ضروريست که عليرغم کاربرد زياد دو متد اخير، در حال حاضراستفاده از اين روشها در برخی از کشورهای اروپائی و آمريکائی توصيه نمی شود.

کلمات کليدی:

آفلاتوکسين، مايکوتوکسين، قارچ آسپرژيلوس HPLC سموم غذايي، مسموميت غذايي، جيره دام، طيور و آبزيان

ویرومد، انتخاب کیفیت و سلامت